Dominik Hieronim Radziwiłł

Dominik Hieronim Radziwiłł (1786-1813), pułkownik wojsk Księstwa Warszawskiego i gwardii Napoleona, ordynat nieświeski i ołycki. Był synem Hieronima Wincentego (przyrodni brat Karola Stanisława "Panie Kochanku") i Zofii Fryderyki Doroty ks. Thurn-Taxis.

Po śmierci ojca, Dominik wraz z matką znalazł się pod opieką przyrodniego stryja, Karola Stanisława "Panie Kochanku". Kiedy w 1790 r. umiera Karol Stanisław, Dominik staje się jedynym sukcesorem dóbr nieświeskiej linii Radziwiłłów. Rodowe dziedzictwo czyni go najbogatszym człowiekiem swoich czasów.

Po śmierci Karola Stanisława "Panie Kochanku", małoletni Dominik przeszedł pod kuratelę drugiego przyrodniego stryja-Macieja. Wokół opieki nad ogromnym majątkiem młodzieńca rozgorzała walka pomiędzy Maciejem a Michałem Hieronimem i Józefem Mikołajem Radziwiłłami. Liczne intrygi doprowadziły do tego, że finalnie opiekę nad chłopcem przejął Michał Hieronim.

^{Maciej Radziwiłł z małoletnim Dominikiem Hieronimem / 2 poł. XIX w. / autor nieznany / zbiory Fundacji Trzy Trąby.}

Po śmierci Zofii Thurn-Taxis w 1800 r., doszło do porozumienia przedstawicieli trzech mocarstw rozbiorowych w sprawie ustalenia nowych zasad opieki nad Dominikiem. Zarząd majątków pozostawiono w rękach Michała Hieronima Radziwiłła, edukację Dominika powierzono Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu, który w 1801 r. zabrał go do Puław. Po dojściu do pełnoletności w 1804 r. Radziwiłł opuścił Puławy i udał się do Petersburga.

W roku 1807 Dominik ożenił się w Wiśniowcu z Elżbietą Mniszchówną, córką Michała Jerzego i Urszuli z Zamoyskich. W tym samym jeszcze roku odesłał żonę do Puław, sam zaś z Teofilą Starzeńską, córką Karola Morawskiego, wyjechał do Wiednia, gdzie zaczął starania o rozwód własny i Teofili. Po załatwieniu formalności rozwodowych, w 1809 r. ożenił się z Teofilą w Nieświeżu.

Był pułkownikiem armii Księstwa Warszawskiego, wziął udział w wyprawie na Rosję. Odznaczył się w bitwie pod Ostrownem, Smoleńskiem i Możajskiem. Następnie walczył pod Liitzen, w bitwach pod Reichenbach, Dreznem i Lipskiem. Jego głos miał zaważyć na decyzji przejścia resztek wojsk polskich za wycofującym się przez Ren Napoleonem. W szarży na bawarskie armaty pod Hanau w dniu 30.X.1813 r. został śmiertelnie ranny. Zmarł 11.XI.1813 r. w Lautrecken.

^{Portret Dominika Hieronima Radziwiłła / XIX w. / autor nieznany / zbiory rodziny Hohenlohe na zamku w Schillingsfürst.}

Jako brawurowy i utalentowany kawalerzysta Dominik Radziwiłł był ceniony przez Napoleona. Odznaczony orderami kawalerskim i oficerskim Legii Honorowej, orderem bawarskim Św. Huberta oraz Krzyżem Kawalerskim Virtuti Militari, był honorowym kawalerem maltańskim i posiadaczem Orderu Św. Jana Jerozolimskiego. Dla uczczenia jego pamięci gen. Wincenty Krasiński założył fundację w kościele w Lautrecken, sprowadził ciało Radziwiłła do warszawskiego kościoła Kapucynów, a serce złożył w kościele w Krasnem.

Dominik Radziwiłł posiadał ordynacje nieświeską i ołycką oraz ogromne dobra alodialne. Trzon posiadłości znajdował się w gub. wileńskiej, grodzieńskiej, mińskiej i wołyńskiej. Niestety majątek nadwerężony gospodarką ostatniego opiekuna, topniał w rękach nieuczciwych plenipotentów i rozrzutnego Dominika. Do najdotkliwszych strat majątkowych należała sprzedaż Tyszkiewiczom rozległych dóbr birżańskich oraz wyzbycie się dóbr na Wołyniu. Szkody w majątku Dominika wyrządziło również wojsko rosyjskie, które w 1812 r. złupiło skarbiec nieświeski.

Sprawy majątkowe Radziwiłła pozostały w tak wielkim nieładzie, że nad określeniem ich stanu specjalna komisja pracowała aż do 1838 r. Ostatecznie też spadkobiercy Dominika Hieronima (Wittgensteinowie i Radziwiłłowie z linii kleckiej) przejęli fortunę pomniejszoną o blisko trzecią część należących niegdyś do niego dóbr ziemskich. Mimo doznanych strat majątkowych było to jedno z największych latyfundiów na ziemiach byłej Rzeczypospolitej, obejmowało ok. 600 miast, miasteczek i wsi.

^{Portret Teofili z Morawskich Radziwiłłowej / ok. 1809 r. / Franciszek Ksawery Lampi / zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie.}

Z pierwszego małżeństwa z Elżbietą Mniszchówną, Radziwiłł nie miał dzieci. Ze związku z Teofilą z Morawskich miał przedślubnego syna Aleksandra Dominika, a z małżeństwa z nią córkę Stefanię. Po śmierci Dominika, Teofila Radziwiłłowa została pozbawiona opieki nad córką, która w 16 roku życia, z rozkazu cesarza Aleksandra poślubiła feldmarszałka Ludwika Wittgensteina, wnosząc mu dobra alodialne ojca, podczas gdy ordynacje nieświeską i ołycką, dekretem cesarza przyznano Antoniemu Henrykowi Radziwiłłowi (linia berlińska). Jedyny syn Dominika - Aleksander służył w wojsku w Algierii i brał udział w powstaniu listopadowym. Był założycielem tzw. galicyjskiej linii Radziwiłłów.