Fundacja Trzy Trąby

Osoby

(1885 - 1935)

Antoni Albrecht Radziwiłł zwany Abą

 Antoni Albrecht  Radziwiłł zwany Abą

Antoni Albrecht Wilhelm Radziwiłł zwany Abą (1885 - 1935), ordynat nieświeski i klecki. Urodzony w Berlinie, był synem Jerzego Fryderyka (1860 - 1914), ordynata nieświeskiego i kleckiego oraz Marii Róży z Branickich zwanej Bichettą.

W 1906 r., ukończył szkołę Korpusu Paziów w Petersburgu i wobec osiągnięcia pełnoletności zaczął stopniowo przejmować sprawy dziedzictwa swego ojca, który oddał część dóbr poleskich bratu Stanisławowi, jako odrębną ordynację dawidgródecką. Po śmierci ojca w 1914 r. został kolejnym ordynatem nieświesko - kleckim. W 1919 r. wstąpił do 12 Pułku Ułanów Podolskich, a wkrótce uzyskał awans na podchorążego, zrezygnował jednak ze służby, ze względu na zły stan zdrowia (paraliż) i został przeniesiony do rezerwy jako podporucznik późniejszego 10 Pułku Ułanów Litewskich.

Po zakończeniu wojny polsko-radzieckiej i po traktacie ryskim, Radziwiłł utracił część dóbr nieświesko-kleckich po wschodniej stronie granicy. W 1921 r. ofiarował ze swych dóbr 20 folwarków na cele osadnictwa osób wywłaszczonych po wschodniej stronie granicy polskiej. Był wiceprezesem Związku Obrońców Kresów Wschodnich, a od 1922 r. finansował wileńskie „Słowo”, które często publikowało obszerne materiały o historii i współczesności Nieświeża. Albrecht Radziwiłł stał się symbolem konserwatywnego ziemiaństwa kresowego i dlatego po zamachu majowym Piłsudski pragnąc zjednać sobie to środowisko, złożył słynną wizytę na zamku nieświeskim.

Bankiet na cześć marszałka Józefa Piłsudskiego wydany przez członków rodziny Radziwiłłów w sali kominkowej zamku nieświeskiego; fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Pretekstem do zjazdu 45 przedstawicieli kresowych tzw. "żubrów", m. in.: Aleksandra Meysztowicza, Janusza Radziwiłła, Eustachego Sapiehy i Stanisława Wańkowicza, było udekorowanie przez Piłsudskiego w dniu 25 X 1926 r. sarkofagu Stanisława Radziwiłła (stryja Albrechta) Złotym Krzyżem Virtuti Militari. Piłsudski wzniósł wówczas toast za ród Radziwiłłów, by "pozostał równie wieczny, jak te stare mury Nieświeża". Zjazd w Nieświeżu był sensacją polityczną. Prasa angielska posunęła się nawet do plotek, że był to efekt planu rojalistów polskich, by wysunąć Radziwiłła na tron polski. Prawdziwym celem wizyty Piłsudskiego było zintegrowanie środowisk konserwatywno-ziemiańskich wokół rządu sanacyjnego.

Marszałek Józef Piłsudski w krypcie grobowej książąt Radziwiłłów w kościele farnym dekoruje krzyżem Virturi Militari sarkofag, w którym spoczywają zwłoki jego adiutanta ks. Stanisława Radziwiłła poległego w 1920 r. w czasie ofensywy kijowskiej; fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe.

W 1929 r. w Nieświeżu gościł też prezydent RP Ignacy Mościcki. Organizowano tu również wielkie polowania z udziałem elity arystokratycznej i politycznej II Rzeczypospolitej. Ze względu na chorobę, Albrecht nie był zbyt czynny politycznie w okresie międzywojennym. Należał do Wileńskiego Towarzystwa Dobroczynności, był Kawalerem Maltańskim i Kawalerem Zakonu Grobu Chrystusa, odznaczony komandorią Orderu Polonia Restituta. Wspomagał finansowo szkoły, ustanowił stypendium dla ubogich uczniów, a także fundował na Kresach kaplice i kościoły. Zmarł 18 XII 1935 r. w Warszawie w pałacyku przy Alejach Ujazdowskich. Uroczysty pogrzeb odbył się w Nieświeżu 15 I 1936 r.

Albrecht Radziwiłł z córką Betką na tarasie nieświeskiego zamku / zbiory Fundacji Trzy Trąby.

Radziwiłł ożenił się ze słynną z pięknością Dorothy Parker Deacon (1892—1960), z którą miał córkę Elżbietę Marię (1917-2021). Małżeństwo Albrechta i Dorothy nie przetrwało, zostało unieważnione w 1922 r.

Dorothy Radziwiłł /1911 r. / zbiory Fundacji Trzy Trąby.