Karol Stanisław Radziwiłł zwany Panie Kochanku

Karol Stanisław Radziwiłł zwany Panie Kochanku (1734–1790) był wojewodą wileńskim, generałem lejtnantem wojsk litewskich, szefem 8. Regimentu Pieszego Domu Radziwiłłów, miecznikiem wielkim litewskim, podczaszym litewskim, ordynatem nieświeskim i ołyckim, panem na Białej, właścicielem Birż, Dubinek, Kiejdan.

Był synem Michała Kazimierza Radziwiłła zwanego Rybeńko i Franciszki Urszuli Wiśniowieckiej. Znany pod przydomkiem „Panie Kochanku” nadanym mu z uwagi na ulubione powiedzonko, którym zwracał się do swoich rozmówców.Jego żoną była Maria Lubomirska, starościanka bolimowska, z którą rozwiódł się w 1760 r. Jego drugą żoną została Teresa Rzewuska, córka Wacława Rzewuskiego.

Karol Stanisław Radziwiłł był jedną z najgłośniejszych osobistości swego czasu. Jego postać stała się bardzo popularna w literaturze polskiej XIX wieku, przede wszystkim w romantycznej gawędzie szlacheckiej. Z jednej strony był przedstawiany jako opój i hulaka, a z drugiej – jako przykład szlachetności, sarmatyzmu i patriotyzmu. Był najzamożniejszym magnatem w Rzeczypospolitej w II poł. XVIII w. i jednym z najbogatszych przedstawicieli arystokracji w Europie.

Stał się pierwowzorem postaci stolnika Horeszki z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, a jego nazwisko pada w księdze XI: Podług niej później Karol–Kochanku–Radziwiłł, gdy przyjmował w Nieświeżu króla Stanisława.

Po śmierci Augusta III, był przywódcą związanego z Wettynami obozu staroszlacheckiego. Jako przeciwnik Familii Czartoryskich protestował przeciwko wkroczeniu popierających ich wojsk rosyjskich. Na czele swoich oddziałów nadwornych stoczył z Rosjanami przegraną bitwę pod Słonimem i zmuszony był do wyjechania na Wołoszczyznę, następnie do Drezna. Jego dobra zostały zasekwestrowane. Dzięki staraniom posła rosyjskiego Nikołaja Repnina, powrócił z emigracji w 1767 r., zostając marszałkiem generalnym konfederacji radomskiej.

^{Chorągiew milicji Karola Stanisława Radziwiłła / 1762–1780 / zbiory Fundacji Trzy Trąby.}

Po ślubowaniu wierności królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, odzyskał wszystkie utracone uprzednio stanowiska państwowe. W 1769 r. przyłączył się do konfederacji barskiej i ponownie udał się na emigrację.
Po I rozbiorze Polski w 1772 r., za niezłożenie przysięgi wierności Katarzynie II, część jego majątku została skonfiskowana przez Rosjan.

^{Chorągiew milicji Karola Stanisława Radziwiłła / 1762–1780 / zbiory Fundacji Trzy Trąby.}

W 1777 r. powrócił do Nieświeża, nie uczestniczył już w życiu politycznym, oddał się marnotrawieniu ogromnej fortuny na przyjęcia i festyny.
Do historii przeszło słynne przyjęcie zgotowane dla król Stanisława Augusta Poniatowskiego, który odwiedził Nieśwież w 1784 r. Spędził u Radziwiłła kilka dni (16–22 września), oglądając m.in. skarbiec zamkowy, w którym podziwiał pamiątki po Sobieskim, radziwiłłowskie archiwum i bibliotekę oraz kościoły. Na jego cześć zorganizowano polowania, koncerty, przedstawienia operowe i baletowe. Jednym z bardziej spektakularnych widowisk była bitwa morska z udziałem 30 okrętów, połączona z iluminacją, nawiązująca do walk o Gibraltar wojsk angielskich z wojskami hiszpańsko-francuskimi i bitwy w dniu 13 września 1782 r.

Odznaczony Orderem Orła Białego, Orderem św. Huberta, Orderem św. Andrzeja Apostoła, Orderem św. Aleksandra Newskiego oraz pruskim Orderem Orła Czarnego. Zmarł bezpotomnie.