Fundacja Trzy Trąby

Osoby

(1635 - 1680)

Michał Kazimierz Radziwiłł

 Michał Kazimierz Radziwiłł

Michał Kazimierz Radziwiłł (1635-1680), wojewoda wileński, podkanclerzy i hetman polny litewski, ordynat nieświeski i ołycki. Był najmłodszym synem Aleksandra Ludwika i Tekli z Wołłowiczów, szwagrem Jana III Sobieskiego. Jego ojcem chrzestnym był królewicz Jan Kazimierz, późniejszy król.

Był właścicielem pałaców, dworów, kamienic i placów w wielu miastach, m. in. w Warszawie, Wilnie, Krakowie, Lwowie, Gdańsku i Grodnie. Głównymi siedzibami Radziwiłła były Biała i Nieśwież. W czasie kilkudziesięcioletniej działalności publicznej skupił w swych rękach liczne królewszczyzny, których większość zachował do końca życia. Wspólną fundację Michała Kazimierza i jego żony był kościół Marii Panny Anielskiej i klasztor reformatów w Białej.

W 1652 r. wraz z ojcem i macochą, Lukrecją Marią ze Strozzich, udał się w podróż do Włoch. Po drodze zwiedził Śląsk, Czechy, był także w Wiedniu. Na dłużej zatrzymał się w Bolonii, podejmując studia na tamtejszym uniwersytecie. W czasie peregrynacji włoskiej zmarł Aleksander Ludwik. Jego nagła śmierć doprowadziła do sporu o majątek między Michałem Kazimierzem, a macochą.

Po powrocie do Rzeczpospolitej w 1654 r. objął w posiadanie ordynację nieświeską, Kroże, Białą i Szydłowiec. W związku z toczącą się wojną polsko-rosyjską, podjął prace nad umocnieniem zamku nieświeskiego. Ułatwiła je konstytucja sejmu warszawskiego, która uwolniła Nieśwież, jako miasto «przez ogień zrujnowane i w popiół obrócone», od podatków i kwater żołnierskich na cztery lata. Pod koniec września 1655 r. na czele własnych oddziałów i miejscowej szlachty bronił zamku nieświeskiego przed oblegającymi go wojskami rosyjskimi. Miasto zostało zniszczone, lecz zamek się obronił. Wahał się, czy przystąpić do obozu szwedzkiego, czy też wytrwać w wierności dla króla, jednak na rozkaz Bogusława Radziwiłła, zamek nieświeski został podporządkowany władzy Karola X Gustawa.

Nieśwież / 1877 r. / Napoleon Orda / zbiory Fundacji Trzy Trąby.

Na początku 1656 r. Michał Kazimierz Radziwiłł ostatecznie opowiedział się po stronie Jana Kazimierza. Został wówczas mianowany pułkownikiem JKM. W marcu i kwietniu brał udział w walkach ze Szwedami nad Sanem i Wisłą. Walczył w zwycięskiej bitwie pod Prostkami (8 października). Po bitwie podjął starania o wydobycie z niewoli tatarskiej Bogusława Radziwiłła. W końcu stycznia 1657 r., już po zdobyciu Tykocina przez wojsko litewskie, stanął tam z zadaniem ratowania rzeczy pozostałych po Januszu Radziwille. Był obecny na konwokacji brzeskiej, podczas której prowadził rozmowy z Pawłem Sapiehą oraz Jerzym Karolem Hlebowiczem w sprawie dóbr po Januszu.

W 1658 r. uczestniczył w warszawskiej konwokacji generalnej, podczas której niestrudzenie zabiegał o przywrócenie do łaski królewskiej Bogusława Radziwiłła. W tym samym roku był obok Stefana Czarnieckiego drużbą na weselu Jana Zamoyskiego z Marią Kazimierą d'Arquien. Wkrótce potem podjął starania o rękę wdowy po wojewodzie krakowskim Władysławie Dominiku Zasławskim-Ostrogskim, Katarzyny z Sobieskich. Trzynastego czerwca 1658 r. w Dubnie na Wołyniu zostały zawarte kontrakty przedślubne. W lipcu odbył się ślub w Starym Siole, a następnie wesele we Lwowie.

Od początku lipca 1662 r. Radziwiłł przebywał we Lwowie u boku króla. Konferował tam z chorążym koronnym Janem Sobieskim, oboźnym koronnym Stanisławem Jabłonowskim i Hieronimem Radziejowskim, starając się skłonić ich do podjęcia mediacji między Bogusławem Radziwiłłem, a dworem. Działania Radziwiłła utrudniał Jerzy Lubomirski oraz Sapiehowie, litewscy przeciwnicy dworu.

W 1668 r., przy okazji chrzcin swego syna Jerzego Józefa urządził w Białej zjazd członków stronnictwa francuskiego. Gościł wówczas Jana Kazimierza, Jana Sobieskiego, Aleksandra Lubomirskiego, Bogusława Radziwiłła oraz litewskich przeciwników Paców. W czerwcu 1668 r. Michał Kazimierz uczestniczył w radzie senatu w Warszawie, na której król ogłosił zamiar abdykacji. Radziwiłł był przeciwny szybkiej abdykacji Jana Kazimierza, obawiając się ponownego wzrostu znaczenia Paców na Litwie i w Rzeczpospolitej. W ciągu kilku miesięcy  Michał Kazimierz stał się najbliższym współpracownikiem króla.

Wybór Michała Korybuta Wiśniowieckiego na króla zaskoczył Radziwiłła. Od pierwszych chwil po elekcji należał do najzacieklejszych, obok Jana Sobieskiego i prymasa Mikołaja Prażmowskiego wrogów elekta i był wymieniany wśród senatorów zamierzających wnieść protest przeciwko jego kandydaturze. W czasie sejmu elekcyjnego spór radziwiłłowsko-pacowski zaostrzył się, grożąc rozlewem krwi. Interwencja króla elekta oraz senatorów zapobiegła starciu oraz doprowadziła do zawarcia ugody, na mocy której Radziwiłł zatrzymał podkanclerstwo i hetmaństwo polne. W wyniku starań matki króla, Gryzeldy z Zamoyskich, oraz nie chcąc dopuścić do hegemonii Paców, Michał Kazimierz porzucił postawę opozycyjną wobec króla elekta. Wyrazem jego dobrych stosunków z dworem było podawanie do chrztu przez króla i jego matkę urodzonego w Krakowie najmłodszego syna-Karola Stanisława.

Pozycja Michała Kazimierza uległa osłabieniu, szczególnie widocznemu na Litwie po śmierci Bogusława Radziwiłła (31 listopada 1669). Na mocy jego testamentu, Michał Kazimierz został wyznaczony na jednego z opiekunów małoletniej córki zmarłego, Ludwiki Karoliny. Chcąc zatrzymać dobra po Bogusławie w posiadaniu Radziwiłłów, wysunął jako kandydatów do ręki Ludwiki Karoliny najpierw swego najstarszego syna Mikołaja Franciszka, a po jego śmierci Stanisława Kazimierza Radziwiłła, ordynata kleckiego.

Po rozpoczęciu przez Sobieskiego starań o koronę poparł jego wysiłki, następnie był obecny w katedrze warszawskiej przy składaniu przysięgi przez Sobieskiego. Od początku panowania swego szwagra Radziwiłł stał się jednym z jego najbliższych współpracowników.

Portret króla Jana III Sobieskiego / po 1676 r. / autor nieznany / zbiory Fundacji Trzy Trąby.

W 1679 r. Michał Kazimierz został wysłany z misją dyplomatyczną do Cesarstwa, Rzeczpospolitej Weneckiej i papieża, otrzymał także uprawnienia do prowadzenia pertraktacji z elektorem bawarskim oraz książętami Florencji, Parmy, Mantui i Modeny. W Wiedniu bezskutecznie usiłował pozyskać cesarza do idei utworzenia z Polską i Rosją koalicji antytureckiej. Zupełnie nie powiodło mu się w Wenecji. Mimo odbycia długiej kwarantanny orszak jego nie został wpuszczony do miasta pod pretekstem szerzenia się morowego powietrza. Uroczysty wjazd do Wiecznego Miasta miał miejsce 4 sierpnia 1680 r., a następnie w imieniu króla Jana III, Radziwiłł złożył papieżowi obediencję. Na cele tej podróży, szczególnie okazałe wjazdy do Wiednia i Rzymu, Radziwiłł wydał ponad 600 tys. złp. W drodze powrotnej z Rzymu zapadał na zdrowiu i 14 listopada 1680 r. zmarł w Bolonii. Ciało złożono tymczasowo w kościele Franciszkanów w tym mieście, a papiery i kosztowności Radziwiłła w tamtejszym urzędzie miejskim. Na początku 1681 r. jego zwłoki sprowadzono do Nieświeża.

Wjazd Michała Kazimierza Radziwiłła w 1680 r. do Rzymu / przed 1835 r. / wg obrazu Pietera van Bloemena / zbiory prywatne.

Z małżeństwa z Katarzyną z Sobieskich miał siedmioro dzieci. Córka Tekla Adelajda oraz synowie Jan i Ludwik zmarli we wczesnym dzieciństwie. Młodo zmarł pierworodny syn Mikołaj Franciszek oraz Bogusław Krzysztof, od dzieciństwa cierpiący na nieznaną dolegliwość. Wiek dojrzały osiągnęli dwaj najmłodsi synowie: Jerzy Józef (1668-1689) i Karol Stanisław (1669-1719).